Waarom is groene stroom duurder dan grijze stroom?

Biologische kip is duurder dan plofkip. Een goed geïsoleerde woning is duurder dan een eentje zonder isolatie. Biologisch wasmiddel is duurder dan het doorsnee huismerk. Groene stroom is duurder dan grijze stroom.

Vanuit dit rijtje bezien lijkt het logisch dat je meer betaalt wanneer je graag wilt dat jouw stroom duurzaam is opgewekt. Duurzaam heeft, zo blijkt uit de andere voorbeelden, immers zijn prijs. De biologische kip heeft meer ruimte nodig, voor de geïsoleerde woning zijn dure materialen gebruikt en het maken van biologische shampoo is veel arbeidsintensiever dan ‘massashampoo’. En groene stroom wordt opgewekt uit zon en wind en dat kost nu eenmaal meer dan gas en kolen.

Ho, wacht eens even. Dat laatste klopt natuurlijk niet. De zon en de wind zijn juist gratis, terwijl grijze stroom wordt opgewekt in dure gas- en kolencentrales. Hoe kan het dan dat je bij jouw energieleverancier juist extra moet betalen wanneer je gebruik wilt maken van groene stroom? Laten we daar eens wat dieper op ingaan.

• Wil je graag groene stroom van je energieleverancier? Dan betaal je hiervoor extra.
• Dat lijkt logisch, want veel duurzame producten zijn nu eenmaal duurder.
• De ‘bronnen’ voor groene stroom (zon en wind) zijn echter gratis. Is het daarom wel zo logisch dat groene stroom duurder is dan grijze stroom?
• Nee, dat is het niet. Sterker nog: jouw groene stroom is nep. Iedereen krijgt dezelfde stroom, ongeacht welk energiecontract je hebt.
• Groen-grijs is een glijdende schaal, geen vaste tegenstelling. Je kunt hooguit grotendeels groene stroom gebruiken op momenten, vrijwel nooit 100% groene stroom.
• Het gebruik van nep-groene stroom biedt geen stimulans om méér energie duurzaam op te wekken. We zijn dus alleen op papier ‘goed bezig’.
• Zoveel mogelijk groene stroom gebruiken kan middels een dynamisch energiecontract. Je betaalt dan de inkoopprijs voor stroom, die lager is op momenten van veel groen aanbod en juist hoger wanneer er nauwelijks wind- en zonnestroom wordt opgewekt.

De meeste energieleveranciers bieden verschillende soorten energiecontracten aan. Je kunt er op die manier bewust voor kiezen of jij graag groene stroom wilt gebruiken of niet. In sommige gevallen kun je zelfs nog specifiek kiezen voor wind- en/of zonnestroom die in Nederland is opgewekt. Jouw koelkast, vaatwasser, tv en lampen gebruiken dan gegarandeerd stroom die op een duurzame manier is opgewekt. Op die manier verzeker je jezelf ervan dat je met jouw stroomverbruik geen CO2 uitstoot en lever je een mooie bijdrage aan de energietransitie. Althans, zo is de uitleg vanuit de energieleveranciers.

Kies je niet voor groene stroom, dan heb je zelf geen invloed op de oorsprong van de stroom die bij jou uit het stopcontact komt. De elektriciteitsmix verschilt immers elk moment van de dag. Soms wordt de stroom grotendeels opgewekt in gascentrales, op andere momenten voert steenkool de boventoon en op mooie dagen halen we onze stroom grotendeels uit de zon en de wind.

Daar vloeit een interessante vraag uit voort. Als de elektriciteitsmix ieder uur van de dag anders is, hoe kun je jezelf dan verzekeren van ‘groene stroom’? De zon schijnt immers alleen overdag en bovendien echt niet altijd. Voor de wind geldt grotendeels hetzelfde. Het is in Nederland tot dusver nog vrijwel niet voorgekomen dat de zon en de wind een heel uur lang in de volledige stroomvraag kon voorzien, laat staan een hele dag. Puur praktisch gezien betekent dit dat het haast onmogelijk is dat je vaatwasser op groene (dus volledig duurzaam opgewekte) stroom draait, wanneer je deze om pakweg 10 uur ‘s avonds aanzet. Maar waar betaal je dan eigenlijk voor als je een groen energiecontract hebt?

Mocht dit ook voor jou gelden, dan moeten we je helaas uit je droom helpen. Groene stroom bestaat niet. De stroom die bij jou uit het stopcontact komt is precies dezelfde stroom als de stroom van je buurman, buurvrouw, vader, moeder, oom, tante, opa, oma, collega of welke willekeurige Nederlander dan ook. De ‘kleur’ van deze stroom is te omschrijven als grijsgroen. Op sommige momenten wat meer grijs, op andere momenten wat meer groen. Daarover straks meer.

Even weer terug naar de vraag waar je dan eigenlijk voor betaalt. Wel, eigenlijk voor de illusie van groene stroom. Om dit te begrijpen dien je te weten wat Garanties van Oorsprong (GvO’s) zijn. Wellicht ken je ze als groencertificaten. Energieproducenten ontvangen voor iedere megawattuur stroom die zij produceren één (digitaal) certificaat. In het geval van een zonnepark geeft zo’n GvO dan aan dat die stroom volledig uit zon en dus duurzaam is opgewekt.

Deze certificaten mogen energieproducenten én energieleveranciers onderling verhandelen. Dit beperkt zich niet tot de landsgrenzen. Dit wekt de vreemde situatie in de hand dat een energieleverancier GvO’s kan inkopen van bijvoorbeeld een waterkrachtcentrale in Noorwegen. Die centrales wekken zoveel stroom op dat ze omkomen in de groencertificaten, waar ze zelf niets aan hebben. Maar jouw energieleverancier kan met zo’n certificaat wél ‘bewijzen’ dat jouw stroom op een duurzame manier is opgewekt. In werkelijkheid slaat dit natuurlijk nergens op, want die stroom wordt heus niet vanuit Noorwegen naar jouw huis getransporteerd.

Kortom: energieleveranciers kunnen met behulp van Garanties van Oorsprong hun grijze stroom groenwassen. Daarmee mogen zij hun stroom ‘groen’ noemen, zonder dat dit er in de praktijk toe leidt dat er daadwerkelijk meer groene stroom wordt opgewekt. Dat is vreemd, want meer vraag naar groene stroom zou normaliter tot meer aanbod moeten leiden. Maar zolang er oneindig veel certificaten te koop zijn, lijkt hier geen enkele noodzaak toe. En dus blijft de doorsnee consument in de waan dat hij goed bezig is door zogenaamd groene stroom te verbruiken, terwijl hij in de praktijk kilo’s CO2 de lucht in schiet. Daarbij betaalt hij ook nog eens extra voor deze nep-groene stroom, omdat de certificaten immers wel terugverdiend moeten worden.

Heb je dan echt geen invloed op hoe groen jouw stroom thuis is? Zeker wel, maar niet per se door te kiezen voor een energiebedrijf dat ‘groene stroom’ aanbiedt. En het gebruik van 100 procent groene stroom is op dit moment simpelweg nog een utopie. Alleen op dagen dat er extreem weinig vraag naar stroom is en juist een groot aanbod van wind- en/of zonnestroom, kan dit sporadisch voorkomen. Maar het doel zou eerder moeten zijn om de meter op de grijs-groenschaal zoveel mogelijk in de richting van groen te laten doorslaan, in plaats van volledig groene stroom na te streven.

Daarvoor zou je moeten weten wat de elektriciteitsmix op ieder moment van de dag is. Dan weet je immers welk percentage van de stroom op zo’n moment duurzaam wordt opgewekt. Nog nauwkeuriger is het wanneer je weet hoeveel gram CO2-uitstoot er met de productie van een kilowattuur stroom gemoeid gaat. De website electricitymap.org kan je hierbij helpen, maar is niet altijd even nauwkeurig en het kost bovendien vrij veel moeite om dit dag in, dag uit in de gaten te houden. Gelukkig kun je ook gewoon je gezonde verstand gebruiken.

De stelregel is immers: hoe minder vraag en hoe groter het duurzame aanbod, hoe groener de stroom. Laten we eerst eens kijken naar de vraag. Die is het hoogst op doordeweekse dagen in de (vroege) ochtend en na pakweg 17 uur in de middag. Dan is het gros van Nederland immers thuis en worden de ovens, wasmachines, drogers en vaatwassers aangezet. Lukt het je dus om bijvoorbeeld ‘s middags te wassen? Dan kun je er haast met zekerheid van uitgaan dat je stroom groener is dan in de avonduren.

Hetzelfde geldt voor het weekend en dan met name zondag, ten opzichte van doordeweekse dagen. Wanneer alle industrieën stilliggen, is de totale stroomvraag immers een stuk lager. Vandaar dat de stroom in de regel op zondagmiddag het meest groen is.

Dan het duurzame aanbod. Dit is simpelweg een kwestie van het weer in de gaten houden. Schijnt de zon en waait het behoorlijk? Reken dan maar dat er veel groene stroom wordt opgewekt. Daarbij hoeft het niet extreem zonnig te zijn: ook bij wat bewolking doen ‘s lands zonnepanelen het in de regel prima. Een klein verschil in windkracht, bijvoorbeeld 5 in plaats van 4, kan daarentegen wel behoorlijk wat schelen.

We keren terug bij de hoofdvraag die we ons in het begin van het stuk stelden: waarom is groene stroom duurder dan grijze stroom? Het antwoord luidt: dat is niet zo. De stroom die tegen een hogere prijs verkocht wordt onder de noemer ‘groene stroom’, heeft in werkelijkheid niets met groene stroom te maken. Sterker nog: écht groene stroom is vele malen goedkoper dan grijze stroom. Er hoeft immers geen gas- of kolen verbrand te worden in een centrale. In plaats daarvan maken we gebruik van de gratis en oneindig beschikbare zon en wind.

De enige manier om van de lage prijs van écht groene stroom te profiteren, is door het afsluiten van een dynamisch energiecontract. Je betaalt dan ieder uur de prijs die de stroom echt kost. Op een zonnige zondagmiddag kan het dan zijn dat je je wasmachine voor bijvoorbeeld 15 cent per kilowattuur laat draaien, terwijl het op een windstille donderdagavond wel 30 cent kan zijn. Door op deze manier bewust met je energie om te gaan kun je dus enerzijds daadwerkelijk duurzame stroom gebruiken en anderzijds ook nog eens besparen op je energierekening.